Gągoł Bucephala clangula
Systematyka
Rząd: blaszkodziobe (Anseriformes)
Rodzina: kaczkowate (Anatidae)
Podrodzina: kaczki (Anatinae)
Plemię: grążyce (Aythyini)
Gatunek: gągoł (Bucephala clangula)
Wygląd Zewnętrzny
Średniej wielkości kaczka, osiąga masę do 1000 g. Bardzo charakterystycznie ubarwiony jest samiec tego gatunku (w szacie godowej), ma charakterystyczne złote tęczówki oraz kontrastowe czarno-białe ubarwienie. Z daleka rozpoznać go łatwo po białej plamie na „policzku”. Samce maja też specyficznie zbudowane skrajne lotki dłoniowe, które w locie wydają świst, dlatego nadlatującego ptaka można najpierw usłyszeć by później go zobaczyć. Samice, podobnie jak u większości kaczek, ubarwione są skromnie. Na głowie posiadają czekoladowo zabarwione pióra, które kontrastują z biała obrączką na szyi, reszta jest szara. Oczy mają żółte.
Występowanie
W Polsce jest to bardzo nieliczny gatunek lęgowy, gniazduje nad czystymi jeziorami, głównie na terenach nizinnych. Warunkiem jest występowanie starego drzewostanu wokół jezior, z licznymi dziuplami po dzięciole czarnym (gągoł gniazduje w dziuplach) oraz występowanie bogatej fauny bezkręgowców w danym jeziorze. W Polsce występuje najliczniej w pasie od Borów Dolnośląskich, przez Ziemię Lubuską, północno – zachodnią Wielkopolskę i Pomorze oraz Mazury. W pozostałych regionach nielicznie i lokalnie. Częściej spotykany w trakcie wędrówek, miejscami bardzo licznie zimuje, zwłaszcza na wybrzeżu i w ujściach dużych rzek.
Tryb życia
Gągoły można obserwować już wczesną wiosną. W pary łączą się już na zimowisku lub w trakcie wędrówki. Okres lęgowy trwa od kwietnia do lipca. Nie powtarza lęgów, wyprowadza tylko jeden w sezonie.
Gniazduje w dziuplach po dzięciole czarnym, w pobliżu wody, zwykle w odległości do 1 km. Dziupla wyściełana jest puchem, który samica wyskubuje z brzucha. Młode szybko opuszczają gniazdo, wyskakując jeden po drugim. Najlepiej jest, gdy wpadają prosto do wody, jednak często muszą wyskoczyć bezpośrednio na ziemię. Później samica prowadzi je do zbiornika. Przed urazami podczas spadania, chroni je puch i worki powietrzne. Rozkładają też błony pławne, co zmniejsza prędkość lotu.
Gągoły należą do kaczek nurkujących, tzw. grążyc. Mogą przebywać pod wodą dłużej niż inne kaczki, jednak zwykle jest to do 50 sekund. Odżywiają się głównie bezkręgowcami, np. skorupiakami, ślimakami, małżami oraz różnymi stadiami rozwojowymi owadów wodnych.
Ochrona w parku
W Parku monitorujemy gągoła od 2010 roku. Na wszystkich jeziorach liczone są wszystkie zaobserwowane osobniki tego gatunku. W przypadku gągoła za parę uznaje się wyłącznie obserwowane pary oraz samotne samce (uznawane za przedstawiciela pary). Liczenie odbywa się dwukrotnie w sezonie (kwiecień, czerwiec). Taki schemat monitoringu pozwala uchwycić również samice prowadzące młode. Sukces lęgowy odnosi zwykle kilka samic. Dotyczy to trzech jezior, na których w 2012 r. odnotowano łącznie 31 piskląt.
W 2010 r. wywieszono 5 budek typu E, przeznaczonych dla większych ptaków, zwłaszcza dla gągoła i nurogęsi. Trzy z nich są zasiedlane, może to wskazywać na brak wystarczającej liczby odpowiednich, naturalnych miejsc lęgowych nad niektórymi jeziorami, mimo licznych drzew dziuplastych.
Ciekawostki
Jak się wydostać z dziupli? – młode gągołki, po wykluciu są bardzo ruchliwe. Opuszczają dziuplę dość szybko, często w ciągu jednej doby. Aby się wydostać, muszą się wdrapać po ścianach dziupli, której głębokość waha się od 35-100 cm. Idzie im to bardzo sprawnie, ponieważ posiadają pazurki. Potem jednak muszą skoczyć z wysokości nierzadko 20 m. Prawdziwa szkoła życia.
Żłobek - zdarza się tak, że do dziupli składa jaja więcej samic (2-3). Jeżeli jedna potrafi znieść od 6-14 jaj, to od 3 samic mamy minimum 18 a maksymalnie 42 jajka! Nie wiadomo, czy wysiadywaniem zajmuje się jedna samica.
Zimne nóżki – gągoł ale i wiele innych gatunków grążyc większość życia spędza w wodzie. Potrzebna jest do tego bardzo dobra izolacja cieplna, zwłaszcza w miesiącach zimowych. Gdy na zewnątrz jest mróz -20 stopni, woda zwykle pozostaje na plusie lub w okolicach 0. W związku z tym, temperatura nóg tych ptaków ma taka samą temperaturę jak woda. Jak to się dzieje? Czy w nogach ich nie płynie krew? Płynie, ale ulega ochłodzeniu i wracając naczyniami okalającymi tętnice odpowiedzialne za ukrwienie kończy, ociepla się i wraca do reszty ciała a ta w tętnicach się ochładza i dopływa do nóg już chłodna.
Literetura
- Kruszewicz A. G., 2005. Ptaki Polski Tom I. Multico, Warszawa.
- Gromadzki M.(red.), 2004. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ptaki (część I) Tom 7.
- Sokołowski J., 1972. Ptaki ziem polskich. PWN. Warszawa.