Historia i dziedzictwo kulturowe

Obszar Parku Narodowego „Bory Tucholskie” położony jest na południowym skraju historycznego Pomorza. W krainie przyrodniczo - leśnej Bory Tucholskie. W ujęciu etnograficznym położony jest peryferyjnie do Kaszub, a część którą zajmuje, w tym podziale, stanowi Ziemię Zaborską. Natomiast w ujęciu fizycznogeograficznym położony jest głównie na Równinie Charzykowskiej, w swej południowo - wschodniej części w Borach Tucholskich, a w południowej części na Pojezierzu Krajeńskim.

Pograniczne położenie obecnego obszaru Parku Narodowego „Bory Tucholskie” w stosunku do dawnych historycznych podziałów administracyjnych, powodowało częste zmiany przynależności: plemiennej, własnościowej, czy administracyjnej. Skutkowało to poddaniem się wielokulturowym wpływom zewnętrznym. Zabory to stara nazwa historyczna odnosząca się do terenu położonego „za borami” patrząc z dawnych ośrodków władzy i administracji świeckiej czy duchownej. Historyczna Ziemia Zaborska obejmowała tereny starych parafii Brusy, Wiele i Czersk w pierwotnych ich granicach. Z czasem objęto tą nazwą równie starą parafię Swornegacie, a współcześnie w sensie tylko etnograficznym, także okolicę Dziemian i Lipusza. Zabory stanowiły odrębną całość w stosunku do sąsiadujących ziem i były wymieniane w czasach książęcych jako „terra zaborensis”, zaś w czasach krzyżackich, jako „land Sabor”. W okresie przedkrzyżackim obszar dzisiejszego parku narodowego wchodził w skład księstwa świeckiego i najprawdopodobniej należał do kasztelanii szczycieńskiej. Po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków z dawnej kasztelanii szczycieńskiej utworzono komturstwo człuchowskie. A w 1330 r. powstaje komturstwo tucholskie do którego włączone zostają Zabory. Granice komturstwa człuchowskiego sięgały nieco na wschód poza Chojnice, natomiast Ziemia Zaborska należąca do komturstwa w Tucholi, administrowana była przez specjalnego urzędnika krzyżackiego. Urzędował on początkowo w Brusach, później w Kosobudach. Po wojnie trzynastoletniej (1466 r.) ziemie komturii tucholskiej i człuchowskiej zostały włączone do nowo utworzonego starostwa tucholskiego i człuchowskiego. Te podziały administracyjne funkcjonowały do 1772 r., tj. do pierwszego rozbioru Polski. Chojnicom przypadła wówczas funkcja miasta powiatowego a powiat chojnicki powstał z części ziem powiatów tucholskiego i człuchowskiego. W okresie II. Rzeczpospolitej powiat chojnicki liczył, obok miasta Chojnice, 88 gmin wiejskich i 40 tak zwanych obszarów dworskich. Dwudziestolecie międzywojenne to okres ciągłych zmian liczby gmin i obszarów wiejskich. W 1933 r. utworzono na terenie powiatu chojnickiego dziewięć gmin zbiorowych (Brusy, Brzeźno Szlacheckie, Czersk, Chojnice, Konarzyny, Leśno, Lipnica i Rytel).

 

Przyrodnicza kraina Borów Tucholskich nie jest jednorodna pod względem kulturowym. Obszar ten po raz pierwszy został objęty naukowym badaniem etnograficznym w latach czterdziestych XX wieku przez ks. Bernarda Sychtę. W rozprawie pt. „Kultura materialna Borów Tucholskich” ks. Sychta udowadnia, że Borowiaków, którzy posiadają wiele swoistych elementów regionalnych, będących wynikiem wieloletniej egzystencji w zamkniętym obszarze leśnym, łączy dużo cech z Kociewiakami i Kaszubami. Szczególnie silnie wiążą się Bory Tucholskie z Kaszubami. Związek z Kaszubami zaznacza się w drewnianym budownictwie. Szczególnie widoczne jest to w podcieniach, konstrukcji dachu i ozdobach nadszczytowych. Drewniane chałupy zobaczyć można m.in. w Chocińskim Młynie, i Swornegaciach. Wspólna jest także łódź dłubanka, stosowana przez rybaków borowiackich i kaszubskich. Wyrazem tych silnych powiązań jest zróżnicowanie etniczne Borów Tucholskich. Północno - zachodni kraniec Borów zamieszkują Kaszubi, a wśród nich Zaboracy, Gochy, Kabuki i Boröce. Środkową część Borów zamieszkują Borowiacy Tucholscy, natomiast w części północno - wschodniej żyją Kociewiacy. Mieszkańcy Ziemi Zaborskiej zwani są Zaborakami, Krëbanami lub Krubaniami. Obszar na północny zachód od Charzyków, aż po granice zasiedlenia Gochów i Kabuków, zamieszkują Borowiacy Kaszubscy zwani inaczej Boröcami. W okolicach Konarzyn mieszkają Kabuki. Gochy natomiast mieszkają bardziej na północ, w rejonie wsi Brzeźno Szlacheckie, Borzyszkowy, Kiedrowice, Borowy Młyn, Lipnica, Zielona Chocina aż do naturalnej granicy z Zaborakami, którą stanowi rzeka Zbrzyca oraz ciąg jezior Laska, Księże, Długie i Parszczenickie. Zabory charakteryzują mniejsze wpływy niemieckie, w przeciwieństwie do okolic Chojnic, gdzie bardziej urodzajne gleby przyciągały już od XV w. zachodnich kolonistów. Wpływ kaszubszczyzny znajduje odzwierciedlenie w formach kultury ludowej i regionalnej.