Lelek Caprimulgus europaeus

Systematyka

Rząd: lelkowe (Caprimulgiformes)
Rodzina: lelkowate (Capriumulgidae)
Gatunek: lelek (Caprimulgus europaeus) Linnaeus, 1758

Wygląd Zewnętrzny

To bardzo ciekawy ptak, wielkości gołębia. Skrzydła o rozpiętości do 64 cm. Jego upierzenie jest mało kolorowe. Jest to ptak o nocnym trybie życia, stąd dominują u lelka barwy szarości, czerni i brązu. Liczne plamy i pręgi powodują, że jest doskonale zamaskowany, również w dzień. Trudno go dostrzec, gdy odpoczywa gdzieś na gałęzi (podobnie jak sowy). Cechą charakterystyczną jest spora głowa i możliwość szerokiego rozwarcia paszczy, choć wielkość dzioba wydaje się temu zaprzeczać.

Samiec różni się od samicy obecnością białych plam na końcach trzech skrajnych lotek i skrajnych sterówek.

Występowanie

Lelek jest gatunkiem silnie związanym z rozległymi kompleksami leśnymi, zasobnymi w polany i zręby. Preferuje bory mieszane i suche oraz dąbrowy, unika zwartych lasów liściastych i podmokłych. Często spotkamy go na porośniętych młodnikami sosnowymi wydmach czy wrzosowiskach. Bywa, ze wykorzystuje również poligony wojskowe. Tereny otwarte są istotne ze względu na występowanie owadów, na które lelek chętnie poluje wieczorami.

Występuje w całej Europie, w Polsce jest gatunkiem nielicznym, choć lokalnie jego zagęszczenie może wzrastać. Gniazduje na obszarze prawie całego kraju. W centralnej i wschodniej Polsce jest bardziej rozpowszechniony.

Źródło: http://monitoringptakow.gios.gov.pl/

Tryb życia

Jest to gatunek bardzo skryty, trudny do wypatrzenia, ponieważ aktywny jest tylko od zmierzchu do świtu. W dzień odpoczywa siedząc wzdłuż gałęzi lub bezpośrednio na ziemi.

Lęgi rozpoczyna w maju, często powtarza je również w lipcu. Drugi lęg odbywa się w momencie, gdy pierwsze młode mają ok. 14 dni. Samica znosi zwykle 2 jaja, co ciekawe, nie w gnieździe tylko bezpośrednio na ziemi. Lelki nie budują gniazd, wysiadywanie odbywa się w jakimś zagłębieniu, w pobliżu skraju lasu. Potrafi przenosić jaja w razie niepokojenia, nawet na spore odległości (kilka-kilkanaście metrów).

Samce są bardzo terytorialne, jednak spotykane są skupienia kilku osobników w niewielkiej odległości. Świadczy to o dobrym siedlisku, dogodnym do żerowania. Zwykle tylko jeden samiec odzywa się wówczas głosem godowym. Jest to głos bardzo charakterystyczny, donośny. Przypomina bardziej terkotanie niż śpiewanie, można je czasem pomylić z odgłosem ropuchy zielonej. Podkreślane bywa co jakiś czas klaskaniem, które samiec wykonuje przy pomocy skrzydeł, uderzanych nad sobą. Nie sposób pomylić go z innym ptakiem.

Lęgi lelka są bardzo trudne do wykrycia, ponieważ ptaki i jaja maja ubarwienie, które powoduje, że zlewają się z otoczeniem. Samica zrywa się dosłownie spod nóg, kiedy już prawie wejdziemy na gniazdo. Udaje przy tym ranną, aby odciągnąć uwagę od odsłoniętych jaj.

Jest to ptak odlatujący na zimę, choć trasy jego wędrówek nie są do końca poznane. Odlatuje już w sierpniu.

Ochrona w parku

Na obszarze Parku lelki występują regularnie i od lat związane są z stałymi stanowiskami. Występowaniu ich sprzyja szeroki, dawny pas przeciwpożarowy (wrzosowisko) oraz młodniki graniczące ze starszym drzewostanem. Zwłaszcza atrakcyjne wydaja się pasy piaszczystych wydm, na granicy oddziałów, z pozostawionymi kępami drzew i młodymi podrostami sosny i brzozy.

Co roku obecność lelka kontrolowana jest w czerwcu i lipcu, kiedy w ciepłe wieczory lelki wylatują na polowanie. Wykorzystywana jest stymulacja głosowa, choć często nie jest konieczna, gdyż samce bywają bardzo aktywne i bez wabienia.

Ten sposób obserwacji pozwala to określić ich przybliżoną liczebność.

Ciekawostki

LELEK KOZODÓJ – jeszcze do niedawna taka nazwa tego ptaka funkcjonowała w nazewnictwie. W sowim słynnym dziele „Ptaki ziem polskich” Jan Sokołowski umieścił lelka pod taką właśnie nazwą. Ma to swoje wytłumaczenie w łacińskiej nazwie tego gatunku – „caprimulgus” znaczy „kozodój”. Posądzanie lelka o wypijanie mleka kozom znane było już w starożytności. Prawdopodobnie kiedyś ludzie nie potrafili wytłumaczyć sobie obecności lelków wokół bydła pasącego się na łąkach. Nie kojarzono tego z występowaniem dużej ilości owadów krążących wokół bydła. Duża paszcza tego skrytego ptaka zapewne nie pomagała mu pozbyć się tego niesłusznego przydomka.

SIADANIE WSPAK – lelki maja dziwny sposób siadania na gałęzi. Na wielu fotografiach można zauważyć ptaki siedzące wzdłuż a nie w poprzek. Dzieje się tak dlatego, iż lelki mają bardzo krótkie, zredukowane palce i nie byłyby w stanie objąć nimi gałęzi w taki sposób, jak czynią to inne ptaki. Nie zobaczymy go siedzącego jak gołąb czy sójka. Dodatkowo tak siedzący lelek zlewa się ubarwieniem z gałęzią i jest trudniejszy do zaobserwowania.

Literetura

Kruszewicz A. G., 2005. Ptaki Polski Tom I. Multico, Warszawa.
Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.) 2009. Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa
Gromadzki M. (red.) 2004. Ptaki. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – poradnik metodyczny. Część II, Tom 8. GIOŚ. Warszawa.
Sokołowski J. 1972. Ptaki ziem polskich. PWN, Warszawa.
Dane monitoringowe Parku Narodowego „Bory Tucholskie”
www.monitoringptaków.gios.gov.pl